Utrecht voor Elkaar

Samen met onze partners zijn we op zoek naar nieuwe vormen van zorg en ondersteuning, omdat we zien dat deze goed werken. Hoe doen we dit in een tijd waarin gemeenten kampen met financiële tekorten en krapte op de arbeids- en woningmarkt, en de zorgvraag alleen maar toeneemt?  We delen onze ervaringen met duurzame alternatieven. Wat werkt en wat kan anders?


Veelbelovende pilot op scholen voor speciaal onderwijs

Sinds 2023 loopt er op 2 regionale scholen voor speciaal onderwijs in Utrecht en Zeist een pilot waarbij de jeugdhulp op school collectief gefinancierd wordt. Met als voordelen: ouders hoeven geen indicatie meer aan te vragen voor hun kind bij een buurtteam of sociaal werker. Want de zorg is al op school georganiseerd. Daar biedt 1 organisatie alle benodigde jeugdhulp aan, onafhankelijk van de woonplaats van de kinderen. En school hoeft niet meer met gemeenten in de regio te schakelen om de jeugdhulp te organiseren. 

Pien van Gendt, al 20 jaar verbonden aan de Utrechtse Rafael, hoopt dat landelijke wetgeving voor deze werkwijze er snel komt. Samen met Heikelien van Dillen, beleidsadviseur Jeugd, Zorg en Veiligheid, vertelt zij over de eerste bevindingen van de pilot.

Iedere dag komen er zo’n 220 kinderen tussen de 4 en 13 jaar naar Rafael op de Lanslaan10 in Utrecht. Zij hebben allemaal een verstandelijke beperking, een laag IQ, en vaak ook een bepaalde ontwikkelingsstoornis, zoals bijvoorbeeld autisme. 

Pien: "Dit zijn kinderen die veel begeleiding nodig hebben. Dat hun ouders soms maanden moesten wachten voordat een indicatie werd afgegeven, kwam het kind niet ten goede. En als die indicatie was afgegeven, moest na een aantal weken geëvalueerd worden of die nog steeds nodig was. Heel overbodig en onlogisch allemaal, want deze kinderen hebben altijd zorg nodig. Een verstandelijke beperking gaat immers nooit meer over."

Vertrouwde gezichten

Pien: "We hebben 16 gemeenten, en elke gemeente heeft meestal tientallen buurtteammedewerkers waar we in het verleden mee te maken hadden. Het was vaak volstrekt onduidelijk waarom in de ene gemeente een kind een indicatie voor 6 uur kreeg, en een kind uit een andere gemeente 12 of 15 uur. In deze pilot hebben wij alle uren voor alle kinderen geclusterd en werken we met 1 zorgaanbieder op die er iedere dag is. Vroeger waren er wel 10 verschillende zorgaanbieders op school die in- en uitliepen. Dat was inefficiënt, bracht een financiële rompslomp en was ook onrustig voor de kinderen. Juist deze leerlingen gedijen in een omgeving waar vertrouwde gezichten om hen heen zijn. Nu zien ze iedere dag een vast team van Reinaerde dat bij ons ondersteunt. En voor Reinaerde zelf is het fijn om te weten wat zij de hele periode aan uren en mensen moeten leveren. Ook hebben zij nu meer tijd voor het kind, omdat er minder administratieve lasten zijn. En dat komt weer ten goede aan de ondersteuning van het kind."

Terug bij de essentie

Heikelien: "Voor deze pilot is bewust gekozen voor 2 scholen waar met 1 partner wordt gewerkt. Dat is veel overzichtelijker voor de school, ook al is het tijdens een pilot altijd hard werken. Er zijn veel vragen, alles wordt gemonitord en je wilt ervoor zorgen dat het voor de betrokken partners een succes wordt. Heel aanmoedigend is dat uit de eerste monitor de grote voordelen al duidelijk zijn geworden. De hulp kan meer op maat worden ingezet, en ook het op- en afschalen is nu gemakkelijker. Het is daarbij heel helder wat er geleverd wordt en wat het kost, zonder schommelende indicaties. Omdat de zorg goed geclusterd is in de groepen op school, kunnen we ook besparen. We zetten intussen stappen in de samenwerking met onze partners en leren van andere speciale scholen. Daarmee zijn we terug bij de essentie, namelijk dat het kind goede zorg krijgt."

Pien: "De zorg op onze school is dus nu voor alle kinderen toegankelijk, maar we doen daar natuurlijk nog steeds een toets op die we met de jeugdzorgprofessional bespreken. Samen met hen bekijken we wat nodig is en hoe dat bijdraagt aan het doel dat je met het kind hebt. We hebben geen aparte registratiesystemen meer, we registeren nu alleen in het systeem van de school waardoor de informatie veel logischer bij elkaar staat. Daardoor kunnen we sneller schakelen of eerder stoppen als we willen en kunnen we ook veel beter het gedrag van het kind volgen."

Een nieuwe wet

Landelijk is er een wetswijziging op komst, want ook in Den Haag willen ze dat de zorg beter georganiseerd wordt. Maar voor die nieuwe wet er is, zijn we wel 2 of 3 jaar verder. 
De pilot gaat nog anderhalf jaar door, omdat er in 2 schooljaren veel geleerd kan worden en zo nodig bijgesteld. Heikelien: "In de tussentijd delen we veel informatie en tips met andere scholen die dit ook heel graag willen en zich afvragen wat ze al kunnen klaarzetten."

De pilot is onderdeel van de Bovenregionale werkagenda jeugdhulp in het (voortgezet) speciaal onderwijs. Uitgangspunt is om de ontwikkelkansen voor leerlingen te verbeteren en te vereenvoudigen. Scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs zijn veel tijd kwijt aan het organiseren van jeugdhulp in de school.


Groepsgericht werken bij het buurtteam Sociaal

Al sinds de start van de buurtteams in Utrecht wordt er naast individuele begeleiding ook gewerkt met groepen inwoners die eenzelfde vraag of behoefte hebben. Uit onderzoek van onder andere Movisie blijkt dat de zelfredzaamheid en de samenredzaamheid van deze mensen worden vergroot. Zij krijgen nieuwe inzichten, leren nieuwe vaardigheden en bouwen aan een sociaal netwerk. Daarom onderzoeken de buurtteams sociaal in de Utrechtse wijken Zuilen, West en Ondiep-Pijlsweerd sinds september 2023 welke individuele vragen van inwoners het beste in een groepsaanbod passen. Bianca van der Geer, teamcoach van de Buurtteams Sociaal en Janneke Smink, directeur Transformatie Sociaal Domein, vertellen erover.

Het meer werken met groepen helpt tegelijkertijd ook de uitdagingen van deze tijd het hoofd te bieden, denkt buurtteamorganisatie (BTO), die net als andere zorgpartners de gevolgen voelt van krapte op de arbeidsmarkt, minder geld en middelen en complexere vragen van inwoners. Met het project ‘Samen Meer Bereiken’ worden de krachten nu gebundeld om van elkaar te leren en tot een gezamenlijke aanpak voor de stad Utrecht te komen.

Niet alleen staan met je vragen

Bij het buurtteam sociaal komen inwoners met vragen over huisvesting, geldzorgen, eenzaamheid, burenruzie of met problemen op school of in het werk. Individuele begeleiding is altijd mogelijk, maar omdat vaak dezelfde vragen leven bij de inwoners van een wijk, kan groepsgerichte begeleiding meerdere doelen dienen.

Van der Geer: "Zo zijn er in Zuilen mensen met een psychische kwetsbaarheid die bijvoorbeeld lange tijd een burn-out hebben gehad of opgenomen zijn geweest. Zij zitten vaak thuis, hebben behoefte aan meer sociale contacten of aan iets nieuws, maar weten niet goed hoe ze dat moeten aanpakken. In ons team werkt een ervaringsdeskundige die bedacht heeft om met een aantal mensen, die in vergelijkbare situaties zitten, naar verschillende plekken in de wijk te gaan waar wat te doen is voor hen. Op de fiets! Zo gaan we komende week naar Enik, waar je kan meedoen aan de theatergroep of vrijwilliger kan worden. Of waar je gewoon even wat drinkt en andere mensen ontmoet. Veel beter om er samen op af te gaan, dan dat je iemand in z’n eentje verwijst of een website meegeeft. Samen, al fietsend en ergens aan de koffie, leer je mensen kennen die ook zo hun verhaal hebben. Je vindt steun bij elkaar en voelt je niet meer alleen staan met je zorgen of vragen."

De belangrijkste zorgen van een buurt

Werken met een groep is op zich niet nieuw. Zo zijn er de cursussen Stress, ontspannen kun je leren, Vergroot je veerkracht, de Budgetcursus en Stap Vooruit/ Daadkracht, maar ook informatiebijeenkomsten over wonen, energieboxen en dergelijke.

Van der Geer: "We hebben ook veel energie gestoken in het toeleiden van inwoners naar collectieve activiteiten van partners in de wijk. We willen nu een stap verder gaan en de mindset veranderen van individuele ondersteuning naar collectieve ondersteuning vanaf het begin. In dit project onderzoeken we wat uiteindelijk het beste werkt voor de inwoners. Welk aanbod is geschikt en welk niet? En wat heb je als buurtteammedewerker zelf nodig om dit te kunnen?’ Janneke: ‘Dit is beslist een veranderopgave voor onze medewerkers, die er soms van overtuigd waren dat bepaalde vragen niet in een groep behandeld konden worden. Of die zichzelf niet direct voor een groep zagen staan."

Beren op de weg

Het allereerste dat de 2 ontwikkelaars, die de teams in sessies begeleidden, was onderzoeken welke beren ze op de weg zagen. Van der Geer: "Dat waren bijvoorbeeld gedachten als ‘mijn klant kan dit niet’, ‘de problemen zijn veel te groot’, ‘mijn werk gaat helemaal veranderen’ of ‘ik ben maatschappelijk werker die mensen individueel helpt en niet in een groep.’ In de werksessies die daarna volgden, brachten zij de meest voorkomende problemen van de wijk in beeld en de vragen van de inwoners die daarbij horen. Vervolgens onderzochten zij hoe je van de individuele vragen een groepsgericht aanbod kan ontwikkelen. Dat maakte een verrassende energie los, want in de 5 minuten pitches die iedereen hield, kwamen heel veel mooie initiatieven voorbij."

"Nu breekt de fase aan waarin de ideeën worden omgezet in een concreet groepsgericht aanbod, waarmee we ook gaan starten. Eind mei hebben alle groepen gedraaid en kunnen we evalueren wat daarmee is bereikt. Het project duurt tot eind juni van dit jaar."

Niet 1 maar 3 stappen vooruit

Daarover heeft Bianca van der Geer een aardig voorbeeld: “Aan de cursus Stap Vooruit had een vrouw meegedaan die geen werk meer had, en thuis op de bank aan het versomberen was. Zij miste betekenis in haar leven en voelde zich steeds vaker eenzaam. In deze cursus kreeg zij een maatje dat bij haar in de buurt woont. Iedere week belde dit maatje haar op als ze samen weer vrijwilligerswerk gingen doen. Deze vrouw zat niet langer meer alleen thuis, was weer onder de mensen en deed fijn werk. Zij was heel enthousiast en vertelde dat zij wel 3 stappen vooruit was gegaan.”

Smink: "Met de 3 teams bundelen we nu de krachten en leren we van elkaar om zo te komen tot een gezamenlijke aanpak voor de hele stad Utrecht. Gaandeweg gaan we ervaren wat goed werkt en wat niet werkt en wat de werkzame elementen zijn. Best practices gaan we in alle clusters gebruiken. Zo kunnen we succesvolle vormen van collectieve ondersteuning beschikbaar maken in de andere teams en clusters en de beste samenwerkingsvormen kiezen met partners."

Van der Geer: "Waar we over 5 jaar staan? Wie weet komen inwoners van de stad dan niet meer zo vaak bij ons langs, omdat ze elkaar vaker opzoeken."


Hervormingen in het sociaal domein

Financiële tekorten, krapte op de arbeidsmarkt - vooral in de zorg - en te weinig woningen dwingen Nederlandse gemeenten tot fundamentele veranderingen in het sociaal domein. Intussen neemt de vraag naar zorg en ondersteuning alleen maar toe. "Een grote zak geld gaat niet helpen. Ook dan blijven er problemen bestaan. We moeten met een andere bril naar zorg en ondersteuning gaan kijken", zegt Inge Norbruis, programmamanager hervormingen sociaal domein. "En daar hebben we onze partners en de inwoners van de stad hard bij nodig."

Nu kiezen voor de toekomst

Ook Utrecht wordt geconfronteerd met een snelgroeiende vraag naar zorg en ondersteuning,  met name vanuit Jeugzorg en de Wmo, en de stijgende kosten daarvan. Inge: "Om de zorg en ondersteuning beschikbaar te houden voor die inwoners die dit het hardst nodig hebben, moeten we ons doen en denken veranderen en scherpe keuzes durven maken. We zijn al begonnen met stappen daarin te zetten. In een brief aan onze gemeenteraad (december 2023) staan een aantal concrete zaken benoemd voor de korte en lange termijn. Zo gaan we onderzoeken of het mogelijk is om bepaalde problemen niet in de aanvullende zorg, maar in de sociale basis op te vangen. Dan hebben we het dus over bewonersinitiatieven, voorzieningen en netwerken in een buurt of wijk waar mensen makkelijk naartoe kunnen. En over onze partners in de sociale basis."

Focus op grondoorzaken

Hoe organiseer je zorg dichtbij huis? Dat problemen sneller worden gesignaleerd, zodat situaties niet onnodig groot worden? Hoe voorkom je eenzaamheid en armoede? Inge: "We zijn ons er zeer van bewust dat er een samenloop is van bestaanszekerheid en zorg. Als een gezin financiële problemen heeft, kan dat ook leiden tot behoefte aan zorg en ondersteuning. Heel belangrijk dus om zoveel mogelijk de grondoorzaken van zorg weg te nemen, waarbij we ons realiseren dat lang niet alles maakbaar is. Onze partners die een groot deel van de uitvoering van de zorg en ondersteuning voor hun rekening nemen, zien deze problemen dagelijks voorbijkomen. Daarom gaan we meer samen met hen nadenken over hoe we dingen anders kunnen doen. En vooral ook samen kaders bedenken, waardoor professionals makkelijker de goede keuzes kunnen maken, gegeven alle schaarste waarmee we te maken hebben."

Behoefte aan meer kaders

Inge: "We moeten ons nog meer bewust zijn van de drie dimensies van schaarste: dus geld, arbeidskracht en wonen. Waar wij vroeger meer ruimte wilden geven aan de zorgprofessionals, moeten we nu juist naast hen gaan staan. Onze partners hebben aangegeven grote behoefte te hebben aan heldere kaders. Ik geef een voorbeeld: Als inwoners vaker groepsgewijs geholpen kunnen worden in plaats van individueel, levert dat zorgcapaciteit en geld op. Bovendien kan het steun geven om deel uit te maken van een groep met mensen die worstelen met dezelfde vraagstukken. Maar het is ook een hele verandering voor onze inwoners, als ze verwachten dat ze individuele hulp krijgen. Om de professional daarin te ondersteunen, moet de gemeente dus heldere keuzes maken waarnaar de hulpverlener kan verwijzen. We leven in een tijd waarin we elkaar harder dan ooit nodig hebben: de inwoners van onze stad, onze partners en de gemeente."

Meer informatie

In de Voorjaarsnota 2023 werd duidelijk dat we in onzekere financiële en maatschappelijke tijden leven. De vraag naar zorg en ondersteuning stijgt snel, er is sprake van een tekort aan zorgcapaciteit en het blijft onzeker wat het Rijk betaalt aan gemeenten voor de taken die we moeten doen. Via deze nieuwsbrief houden we u op de hoogte van deze ontwikkelingen. Mocht u vragen hebben, neemt u dan contact op met uw contactpersoon bij de gemeente.


Hulp en contact Informatie voor professionals

Meedoen naar Vermogen

meedoennaarvermogen@utrecht.nl

Jeugd

jeugd@utrecht.nl

Telefoon

14 030