Utrecht voor Elkaar

De Wijkalliantie bestond al langer, maar in deze tijd van schaarse middelen is het belangrijk de krachten nog meer te bundelen. Marja: “Dat betekent dat de aangesloten partners niet langer alleen gericht zijn op de eigen dienstverlening, maar juist over de eigen grenzen en eigen keten heen kijken. De ruim 10 aangesloten zorg- en welzijnsorganisaties vormen in de wijk als het ware een soort Wijk MT. Samen bestuderen we de data van een wijk en kijken we wat dieper naar deze cijfers. Wat speelt hier? Welke groepen zijn kwetsbaar? Wat is hier nodig? Vaak betekent dat ook dat we ongelijk investeren in die wijk, om daarmee de gezondheidsverschillen te kunnen verkleinen. Samen formuleren we ambities en doelstellingen. Vervolgens brengen we alle activiteiten en resultaten in kaart die we goed gaan monitoren. En daar betrekken we dus ook de gemeenschapskracht bij. Want die + staat voor een brede groep van aanvullende partners, zoals bewonersinitiatieven, onderwijsinstellingen, woningcorporaties, specialistische zorg, politie en andere maatschappelijke organisaties.”

Verergering voorkomen

In 3 wijken is de Wijkalliantie+ nu begonnen met het stapsgewijs realiseren van een infrastructuur voor de samenwerking van zo’n 10 zorg- en welzijnsorganisaties: in Kanaleneiland, in West (Lombok, Amsterdamse Straatweg, Oog in Al) en in Leidsche Rijn. Marja: “We hebben in deze drie wijken gekozen voor belangrijke thema’s die daar spelen, waarbij we kijken hoe we daar de beweging naar voren kunnen maken. Wat doen we daar bijvoorbeeld met de wachtlijsten? Kunnen organisaties in de tussentijd iets doen om verergering te voorkomen? In Kanaleneiland richten we ons op het verzachten van de effecten van chronische armoede op de mentale gezondheid van jongeren tussen de 12 en 26 jaar. Professionals zien dat jongeren in Kanaleneiland het gevoel hebben of zelf ervaren dat ze minder kansen krijgen in het leven. Het is zorgwekkend dat ruim 25% van de middelbare scholieren in Kanaleneiland naar school gaan zinloos vindt. En dat 38% van de jongvolwassenen matig tot redelijk vertrouwen heeft in de toekomst. In deze opgave kijken we onder andere hoe we ervoor zorgen dat deze jongeren meer vertrouwen in de toekomst krijgen.”

Verandering kost tijd

“Het is een pilot”, benadrukt Marja, “er is al heel veel samenwerking in de wijken én tegelijkertijd zijn we ook nog maar net begonnen om dat stapje extra te zetten. Maar de noodzaak is er. We zien dat zorg- en welzijnsprofessionals enorm aan het worstelen zijn met tijd en middelen. Ze zouden willen dat het was rustiger werd in de wijk en wat meer richting geven aan alles dat ze doen. En iedereen heeft ook het gevoel dat ze op verschillende momenten in de week aan verschillende tafels hetzelfde aan het bespreken zijn. Dus van meer samenhang en aanpak wordt iedereen blij. Maar verandering kost natuurlijk ook tijd en inzet. Nu ervaren sommige professionals nog dat zij deze samenwerking ernaast doen, maar op termijn gaat ook hun eigen werk er rustiger van worden.”

Een Familieschool gaat uit van de verbinding tussen school en de leefwereld van de leerling, met een focus op het gezin. School is een veilige plek om elkaar te ontmoeten, contacten op te doen en talenten te ontdekken en te delen. Ouders leren van elkaar en durven vragen te stellen aan elkaar, aan school en aan professionals in de wijk. Hierdoor bevordert de Familieschool de eigen kracht en de kansen van zowel de ouders als de kinderen. Ouders en professionals werken er samen vanuit gelijkwaardigheid. Zij helpen elkaar, leren zichzelf en elkaar beter kennen en ontwikkelen zich als persoon. De deur staat voor ouders en gezinnen letterlijk open. Door ouderbetrokkenheid en partnerschap te bevorderen en gezinnen te ondersteunen, creëert een Familieschool een omgeving waarin alle gezinnen zich welkom voelen, werelden elkaar versterken en kinderen optimaal kunnen ontwikkelen.

Laagdrempelig

Het Buurtteam helpt inwoners van de gemeente Utrecht met vragen of zorgen over onder andere rondkomen, schulden, stress, psychische klachten, opgroeien, opvoeden en eenzaamheid. Ook in Overvecht hebben zij een inloopspreekuur voor wijkbewoners. Maar niet iedereen stapt makkelijk op het Buurtteam af. Kim Sierink, gezinscoach en werkzaam bij het buurtteam Utrecht Jeugd & Gezin: ‘Niet iedereen weet ons te vinden. En niet iedereen vertrouwt makkelijk organisaties en instanties die ze niet kennen. Wij proberen natuurlijk die beeldvorming te veranderen, maar dat lukt niet op een dag. Daarom is voor ons de aansluiting bij de Familieschool een goede manier om laagdrempelig aanspreekbaar te zijn en ons meer bekend te maken bij bewoners.’

Duurzaam ondersteunen

Kim: ‘Ik was direct enthousiast over de Familieschool. Een directe manier om contact te maken, om elkaar te leren kennen. Pas als mensen je vertrouwen, komen ze naar je toe met een hulpvraag. Ik sluit dus elke vrijdagochtend aan bij het koffiemoment van basisschool Joannes XXIII in Overvecht. Iedereen kan mij makkelijk aanspreken, en ik kan direct ons netwerk inschakelen en hulp bieden als dat nodig is. Wij willen graag duurzaam ondersteunen, want het is de bedoeling dat gezinnen zelfstandig verder kunnen. Op basis van eigen kracht. Wij werken in principe vanuit een specifiek geformuleerde hulpvraag. Maar helaas is het vaak niet zo eenvoudig. Er is bijna nooit sprake van een geïsoleerd probleem. Mensen kampen vaak met complexe vraagstukken. Die moet je soms eerst ontwarren en in kaart brengen.’

Een bekend gezicht

‘Voordat mensen zich openstellen en informatie delen, moeten zij zich gezien en veilig voelen,’ zegt Kim. ‘Veel gezinnen hebben al veel meegemaakt. En niet alle instanties zijn ondersteunend geweest. Wij moeten dus eerst echt laten zien dat we kunnen helpen. Als we voorgesteld worden door mensen op school die vertrouwd worden door andere ouders, helpt dat. Of als deze ouders vertellen over wat wij kunnen bijdragen, neemt dat ook een drempel weg. Dat ik inmiddels een bekend gezicht ben op de koffieochtend is fijn. Ik ken mensen bij naam, weet van hun situatie. Juist de school is een plek waar iedereen samenkomt. Daar lopen mensen makkelijk binnen. Dat voelt minder bedreigend dan een loket met iemand achter een computer.’

Relatie opbouwen

Kim: ‘Soms moet ik eerst de verwachtingen managen. Ik kan niet alles oplossen en regelen. En het is belangrijk dat mensen de regie houden over hun eigen leven. Zelfredzaamheid is een groot goed. De hulpvragen die ik in eerste instantie krijg, zijn meestal praktisch en laagdrempelig. Die gaan over werk, opleiding, inburgering, formulieren, uitkering of contact met de gemeente. Pas later hoor je over hun zorgen over de opvoeding, stress en de gevolgen van armoede. Psychisch welzijn komt bijna nooit in de eerste ontmoeting ter sprake. Daarvoor moet je een relatie opbouwen. Ik investeer dus in die vertrouwensband. Daarbij oordeel ik niet en laat zien dat ik ook maar gewoon een mens ben. Ik stel me open voor hun verhaal. En dat werkt. Zo kunnen we via de Familieschool meer gezinnen ondersteunen.’ 

Over Familiescholen in Utrecht

In Utrecht zijn er 4 Familiescholen: De Joannes XXIII, De Schakel, De Klopvaart en Spoorzicht. 

De Familieschool past in ‘de beweging naar voren’ die we willen maken, geeft invulling aan de verschilmakers uit de Sociale Visie 2040 en draagt bij aan de opgaven van de Beleidsnota Jeugd. Daarin staat het belang van kinderen voorop, werken we aan een sterke pedagogische basis, streven we naar een goede aansluiting tussen onderwijs en jeugdhulp en werken we collectief.

Uit de evaluatie en een participatief praktijkonderzoek van de Hogeschool Utrecht blijkt dat door de Familieschool de algehele betrokkenheid van ouders bij de school en bij de ontwikkeling van de kinderen is vergroot. Door de contacten op school vergroten ouders hun netwerk en stellen zij eerder vragen. Hierdoor worden problemen niet groter of kunnen ze worden voorkomen en maken we de ‘beweging naar voren’. 

Op de scholen maken kinderen nu meer gebruik van activiteitenaanbod, bijvoorbeeld binnen de school of via de Brede School, ZIMIHC en Sport Utrecht. Leerkrachten hebben, onder andere door trainingen, meer zicht op en begrip voor de leefwereld van kinderen en hun ouders.

De Familiescholen maken gebruik van de rijkssubsidies Brugfunctionaris en School en Omgeving. De gemeente ondersteunt de Familiescholen door het bevorderen van de samenwerking met partners en een financiële bijdrage voor onder andere training, activiteiten en vrijwilligersbijdrage voor actieve ouders.

Stedelijk gaan we onderzoeken hoe de werkzame ingrediënten van de Familieschool toegepast kunnen worden bij meer scholen. 

Zie voor meer informatie over De Familieschool:

• De Familieschool - Samen voor Overvecht (YouTube)
• Lees de evaluatie pilot Familieschool Overvecht (pdf)

De studenten die actief zijn bij de Wijkplaats, volgen verschillende opleidingen, zoals sociaal werk, juridische dienstverlening, HBO recht, logopedie, fysiotherapie en verpleegkunde. Aan de universiteit volgen ze vakken waar componenten van community engaged learning in zitten, variërend van sociale geografie tot interdisciplinaire sociale wetenschappen. Daarnaast zijn er studenten die worden opgeleid tot doktersassistent of studeren aan het Welzijn College. Voor al deze studenten gaat er een nieuwe leerschool open. Lizet: ‘Als je fysiotherapie studeert en stage loopt bij een fysiotherapeut, kom je niet per se in aanraking met de wereld achter de mens die je behandelt. Een student bij de Wijkplaats is geen stagiair, maar een medewerker die ziet wat de impact van bijvoorbeeld een knieblessure is op een gezin. Of die hoort waarom een patiënt zijn oefeningen niet doet, omdat hij door geldzorgen andere prioriteiten heeft. Ook studenten die wijkbewoners helpen met papierwerk krijgen zicht op hun achtergrond. Zij zien bijvoorbeeld hoe iemand worstelt met de U-polis en hebben soms huilende mensen voor zich. Dat zij dit nu meemaken, heeft impact op hoe ze in de toekomst achter hun bureau beleid gaan maken, of als zorgverlener aan de slag gaan.’

Saïda el Moussati is teamleider Verpleging en Verzorging bij Kleurrijk Zorg en nauw betrokken bij de Wijkplaats. Zij kan tal van voorbeelden noemen waardoor de studenten van meerwaarde zijn bij haar centrum. ‘Zo hebben studenten Farmakunde voorlichtingsfilmpjes gemaakt over het gebruik van insuline-injecties voor Turkse en Marokkaanse mensen. Ze onderzochten daarnaast waarom vooral deze groepen minder zelfredzaam zijn bij het gebruik van een insulinepen en hoe dat te verbeteren is. Ik heb hen aangemoedigd om ook religieuze teksten te bestuderen. In de Koran staat namelijk dat God zegt dat je goed voor het lichaam moet zorgen. Dat aspect hebben de studenten in hun script verwerkt, en het sloot inderdaad goed aan bij de doelgroep.’

 
Wat betekent dit voor wijkbewoners en zorgprofessionals? Lizet: ‘De wijkbewoner krijgt opeens de rol van docent. Hij of zij vertelt over de dingen die moeite kosten en hoe dat anders zou moeten. De wijkbewoners hebben jonge mensen tegenover zich gekregen die graag willen leren en ook iets voor hen willen doen. Een samenwerking die helemaal om gelijkwaardigheid draait. Voor de zorgprofessional die vaak druk en overbelast is, zijn de studenten samenwerkingspartners geworden. Doordat zij hun cliënten helpen met het invullen van formulieren en goed voorlichtingsmateriaal maken, wordt veel werk uit handen genomen.’ 

Saïda: ‘Het is fijn om samen te werken met heel jonge mensen die openstaan voor kennis en ook graag willen bijdragen. Ze brengen nieuwe energie in ons werk. Wij zijn dan ook groot fan van de Wijkplaats.’

Sam van Zandvoord: “Het mooie aan Thuis in je Wijk is dat er onder de samenwerkende partners veel onderling vertrouwen en begrip is. Toen we dit samen gingen ontwikkelen, gaf iedereen antwoord op de vraag ‘waarom vind je dit belangrijk’? Daar kwamen erg mooie, persoonlijke en ook wel kwetsbare verhalen uit. De kracht van deze samenwerking is dat we het voor een groot deel doen vanuit een intrinsieke motivatie.

Opbloeien

Lotte Wienen is sociaal makelaar volwassenen bij DOCK in buurtcentrum Hoge Weide in Leidsche Rijn. Zij is ook contactpersoon voor Thuis in je Wijk. Lotte kent de doelgroep als geen ander. In vroegere functies was zij veel op straat aan het werk, voor dak- en thuisloze mensen en voor mensen met de meest kwetsbare en ingewikkelde problematiek. Lotte: “Het is belangrijk dat je deze mensen goed in beeld houdt, ook als zij op een gegeven moment niet meer dakloos zijn of uitstromen uit een beschermd wonen project. Iemand kan terugvallen in oud gedrag, waardoor de zorg weer opgeschaald moet worden. Iets dat deze tijd steeds moeilijker wordt, en de sociale basis belangrijker maakt dan ooit. We willen daarom dat iemand prettig in een wijk woont, goed is met zijn buren en weet waar hij terecht kan. In onze wijk gaat dat tegenwoordig erg goed. Cliënten van Lister en de Tussenvoorziening wonen boven ons buurtcentrum, en in gemengd wonen projecten om ons heen. Iedere dag komen zij even een krantje lezen of koffiedrinken. Ik zie mensen helemaal opbloeien door het contact met andere buurtbewoners. Ook heeft Lister koffie-uurtjes in het buurtcentrum met bewoners en weten activerend begeleiders van de Tussenvoorziening ons goed te vinden.”

Handmassages

In buurtcentrum Hoge Weide komt van alles binnen: mensen uit de buurt die meedoen aan de yogales of een creatieve cursus bij 2 dames uit de wijk die met pensioen zijn. Er is taalles, maar ook dansles, en je kunt de keuken huren voor een etentje met buurtgenoten. Of je komt alleen even een kop koffiedrinken.  Lotte: “Ik zie soms heel grappige combi’s als er muziek wordt gemaakt door muzikale buurtbewoners en cliënten, die dat heel leuk vinden en zich er helemaal bij voelen horen. In Hoge Weide is alles heel laagdrempelig. Mijn collega - die ook Lotte heet - en ik hebben vorig jaar een training handmassage gedaan met een hele club dames uit de wijk. Dus geven we nu ook af en toe handmassages als ontspanmoment voor bezoekers. Niet alleen de dames uit de buurt vinden dat heerlijk, maar ook bijvoorbeeld Lister cliënten. En natuurlijk heb je naast de ontspanning ook aandacht en een praatje. De handmasseurs zelf vinden dit ook een verrijking, want de ene keer masseren ze iemand die net een psychose achter de rug heeft en dan weer een vrouw die pas haar man heeft verloren."

Cultuurverandering

Lotte zou graag zien dat ambulante begeleiders niet alleen met hun cliënten thuis afspreken, maar ook met hen koffie komen drinken in het buurtcentrum. En daar bijvoorbeeld even een potje schaak spelen. Lotte: “Sommige hulpverleners doen dit al, maar niet iedereen. Dat is een gemiste kans, want iemand zich thuis laten voelen in de wijk doe je door even samen boodschappen te doen of koffie te drinken in het buurtcentrum.”
Voor Sam is het erg belangrijk dat de professionals elkaar beter leren begrijpen. Ze komen uit andere werelden en hebben verschillende expertises, vertelt hij. “Een ambulant begeleider ziet niet altijd de meerwaarde van een koffie-inloop. En omgekeerd ziet een sociaal werker niet altijd hoe een ambulant begeleider achter de voordeur van een cliënt werkt. Interprofessioneel contact is cruciaal en komt nog niet overal goed van de grond. Te vaak wordt het gezien als een tijdsinvestering die dat niet waard zou zijn. Maar los van elkaar met dezelfde bewoner werken is een onhoudbaar systeem geworden. We moeten van individuele begeleiding achter de deur naar een collectieve benadering op straat en in de wijk. Dit betekent een cultuurverandering en dat kost tijd. Intussen zijn we in Utrecht op de goede weg, want als je de Thuis in je Wijk aanpak vergelijkt met andere steden lopen we mijlenver voor. Maar we zijn er nog niet.”  

Lees meer over Thuis in je Wijk op de website van het NIZU

Het NIZU bestaat uit ruim 60 vrijwilligersorganisaties en bewonersinitiatieven in de stad Utrecht. Zo’n 10 jaar geleden bundelden ze de krachten om gebruik te maken van elkaars expertise, kennis te delen en elkaar aan te vullen. En om te kijken hoe zij konden aansluiten bij de formele zorg, dus bij de buurtteams, de GGZ, de huisartsen en andere zorgprofessionals. Om zo de Utrechter die ondersteuning nodig heeft zo goed mogelijk te kunnen helpen. Iedere wijk heeft een NIZU-ambassadeur en sinds 2023 zijn er ook ambassadeurs die zich specifiek op de jeugd richten. Zij sluiten aan bij casuïstiekbesprekingen van onder andere de buurtteams Jeugd en Gezin, KOOS en Spoor 030.

Betekenisvolle relaties

Ester Vlaming is ruim 5 jaar wijkambassadeur Binnenstad. Ook zij sluit wekelijks aan bij netwerkbijeenkomsten, zoals bij Broodje Binnenstad waar alle professionals uit die wijk bij elkaar komen. En ze schuift aan bij het buurtteam en bij overleggen die specifiek over ouderen gaan. De vragen die bij haar terecht komen gaan vaak over behoefte aan sociale contacten, klusjes in huis, hulp bij het een of ander of vervoer ergens naartoe.

Tussendoor wordt Ester ook regelmatig gebeld om even mee te denken over een bepaalde situatie. Ester: “Laatst belde een hulpverlener mij over een patiënt met een psychiatrische achtergrond. Het ging om een vrouw die een behandeltraject achter de rug had en graag iets wilde gaan doen met schrijven. Omdat zij liever niet in een groep wilde, kwamen we op de gedachte om haar te gaan helpen met het schrijven van haar eigen herstelverhaal dat zij bij het Steunpunt Zelfregie en Herstel doet. Dat bleek echt een gouden tip voor haar. Vrijwilligers kunnen vaak op een laagdrempelige manier aansluiten bij de behoeftes van inwoners. Uit dat contact kunnen dan ook heel betekenisvolle relaties ontstaan. Ik denk even aan de vrouw die net in de binnenstad was komen wonen en graag wat meer sociale contacten wilde. Toen is voorgesteld om zelf vrijwilligerswerk te gaan doen. Dan kon zij mensen ontmoeten, iets voor hen betekenen en zich daardoor steeds meer thuis voelen in de wijk.”

Een aardig voorbeeld ook van hoe iemand met een hulpvraag iemand kan worden die een waardevolle bijdrage levert.

Sociale basis

Soms zijn er bij de professionele zorginstellingen wachtlijsten, waar mensen tussen zitten die al enorm geholpen zijn als iemand hen helpt bij het invullen van formulieren, het aanvragen van toeslagen of een steuntje in de rug regelt voor een moeder die tijdelijk overbelast is. Allemaal zaken die soms ook door een vrijwilligersorganisatie opgepakt kunnen worden. Julia: "Er moeten steeds meer hulpvragen worden opgevangen in de sociale basis en wij kijken graag inhoudelijk mee hoe en waar dat het beste kan. Maar we houden ook de grenzen in de gaten, want vrijwilligers zijn niet voor alles een oplossing. Dus hoe zorgen we ervoor dat inwoners dit zelf meer gaan oppakken? Dat ouders elkaar ontmoeten en kunnen uitwisselen over het opgroeien en opvoeden van hun kinderen? Bij die beweging sluiten wij deze tijd steeds meer aan. Het is heel belangrijk om te investeren in de sociale basis zodat meer (zorg) vragen in het gewone leven beantwoord kunnen worden. Daar kunnen wij als vrijwilligersorganisaties en buurt- en bewonersinitiatieven goed bij helpen."

Tamara Kas werkt bij stichting JoU als jongerenwerker en individueel begeleider. Zij is ook betrokken bij de BOOST-groepen. “In die coronatijd hadden we veel jongeren tussen de 13 en 17 jaar op de wachtlijst staan. Hun klachten gingen vaak over eenzaamheid, somberte en prestatiedruk. Samen met het buurtteam, KOOS en JoU hebben we aan een aantal jongeren op de wachtlijst gevraagd wat zij zouden willen. Daar kwam uit dat ze wel begeleiding in een groep wilden hebben. En dan met jongeren die dezelfde ‘klachten’ hadden, van dezelfde leeftijd en uit dezelfde wijk, zodat zij elkaar ook buiten de groep konden blijven zien. We zijn een dag bij elkaar gekomen om te brainstormen hoe dat er dan uit zou moeten zien. En daarna zijn we van start gegaan. Gewoon begonnen. De jongeren en ouders wisten dat het een pilot was en dat we telkens samen met hen zouden bekijken wat goed ging en wat niet. Met in het achterhoofd waar de jongeren en de ouders vooral behoefte aan hadden. En zo is het eigenlijk ontstaan. Veel overleggen met de partners, bijschaven waar nodig, elkaar helpen en sparren. Op die manier leer je elkaar ook heel goed kennen.”

“Het was een heel goed idee om samen te onderzoeken wat je met een groepsgerichte aanpak kunt bereiken. Want daar is deze werkwijze uit voortgekomen", vertelt Frederik Bullens. Tot voor kort werkte hij als orthopedagoog en systeemtherapeut bij Spoor030 en was hij jarenlang betrokken bij de BOOST-groepen. Nu houdt hij een eigen praktijk Kota en biedt hij zorg, training en advies, met als specialisatie schooluitval. Ook is hij verbonden aan de HU (lectoraat Jeugd, participatief actieonderzoeker). Voor dit interview blikt hij graag terug op de samenwerking in de BOOST-groep: "Iedere twee weken komen we online bij elkaar voor intervisie en om samen na te denken over hoe iemand het beste geholpen kan worden. Soms is een jongere meer gebaat bij individuele therapie en is een groep juist niet passend. Voor anderen kan een groep weer heel goed zijn.”

Groepsdynamiek

Tamara: “Als een groep niks blijkt te zijn voor iemand, kijken we samen met de jongere en de ouder(s) naar een alternatief. Ook als het gedrag van de jongere een negatieve invloed heeft op de rest van de groep. Iedereen in de groep vindt het spannend. Je kent er nog niemand en dan moet je over je eigen shit praten. Daarom besteden we die eerste 2, 3 keer vooral aandacht aan de groepsdynamiek, zodat iedereen zich veilig voelt en herkenning en erkenning vindt. Vanaf dat moment is het een groep en gaan we de diepte in. Dan blijken de meeste jongeren het ook echt fijner te vinden om samen met leeftijdgenoten begeleid te worden in plaats van een op een. Elke wijk in de stad krijgt straks een BOOST-groep gericht op mentale gezondheid, want in de ene wijk spelen soms weer andere zorgen dan elders. En overal evalueren we wat goed gaat en wat beter kan.”

De ouders zijn positief

Eenmalig tijdens een groepsbijeenkomst geven KOOS en Spoor030 voorlichting aan jongeren over een thema dat de jongeren zelf aandragen. Ook is er een avondbijeenkomst voor alleen de ouders. Tamara: “Zij horen dan wat wij tot nu toe met de groep gedaan hebben, maar nooit inhoudelijk. En dit bespreken we ook altijd eerst met de jongeren zelf voor het eindgesprek met de ouders. De ouders zijn vaak heel positief. Ik hoor ze zeggen: ‘ik heb mijn kind weer terug of de sfeer in huis is nu veel gezelliger.’ Laatst vertelde een moeder dat haar dochter weer beneden eet in plaats van op haar kamer. Daar krijg ik kippenvel van, en denk dan yes daar doen we het voor.”

Tips

Frederik: “Mijn tip aan onze collega’s in de stad is, zorg dat je genoeg tijd en ruimte hebt om elkaar als collega’s te blijven ontmoeten en samen te reflecteren. Als je niet eerder groepen hebt gedraaid, kom uit je comfortzone en leer hoe dat is. Maar blijf goed kijken waar jongeren behoefte aan hebben en blijf goed luisteren naar wat ze te vertellen hebben. Niet denken dat het groepsaanbod per definitie beter is dan individueel. Dat is een grote valkuil en ook een risico. Ik hoop daarnaast dat de managers van Lokalis, KOOS, JoU, Spoor030 het groepsgericht werken op de een of andere manier kunnen faciliteren, in de zin van opleiden en begeleiden.”

Tamara: “Heel belangrijk onderdeel van het samenwerken met collega’s in de stad vind ik, doe het met plezier, kijk naar de expertise van een ander. Zie hoe we elkaar aanvullen en hoe goed dit uiteindelijk is voor de jongere.”

Pien van Gendt, al 20 jaar verbonden aan de Utrechtse Rafael, hoopt dat landelijke wetgeving voor deze werkwijze er snel komt. Samen met Heikelien van Dillen, beleidsadviseur Jeugd, Zorg en Veiligheid, vertelt zij over de eerste bevindingen van de pilot.

Iedere dag komen er zo’n 220 kinderen tussen de 4 en 13 jaar naar Rafael op de Lanslaan10 in Utrecht. Zij hebben allemaal een verstandelijke beperking, een laag IQ, en vaak ook een bepaalde ontwikkelingsstoornis, zoals bijvoorbeeld autisme. 

Pien: "Dit zijn kinderen die veel begeleiding nodig hebben. Dat hun ouders soms maanden moesten wachten voordat een indicatie werd afgegeven, kwam het kind niet ten goede. En als die indicatie was afgegeven, moest na een aantal weken geëvalueerd worden of die nog steeds nodig was. Heel overbodig en onlogisch allemaal, want deze kinderen hebben altijd zorg nodig. Een verstandelijke beperking gaat immers nooit meer over."

Vertrouwde gezichten

Pien: "We hebben 16 gemeenten, en elke gemeente heeft meestal tientallen buurtteammedewerkers waar we in het verleden mee te maken hadden. Het was vaak volstrekt onduidelijk waarom in de ene gemeente een kind een indicatie voor 6 uur kreeg, en een kind uit een andere gemeente 12 of 15 uur. In deze pilot hebben wij alle uren voor alle kinderen geclusterd en werken we met 1 zorgaanbieder op die er iedere dag is. Vroeger waren er wel 10 verschillende zorgaanbieders op school die in- en uitliepen. Dat was inefficiënt, bracht een financiële rompslomp en was ook onrustig voor de kinderen. Juist deze leerlingen gedijen in een omgeving waar vertrouwde gezichten om hen heen zijn. Nu zien ze iedere dag een vast team van Reinaerde dat bij ons ondersteunt. En voor Reinaerde zelf is het fijn om te weten wat zij de hele periode aan uren en mensen moeten leveren. Ook hebben zij nu meer tijd voor het kind, omdat er minder administratieve lasten zijn. En dat komt weer ten goede aan de ondersteuning van het kind."

Terug bij de essentie

Heikelien: "Voor deze pilot is bewust gekozen voor 2 scholen waar met 1 partner wordt gewerkt. Dat is veel overzichtelijker voor de school, ook al is het tijdens een pilot altijd hard werken. Er zijn veel vragen, alles wordt gemonitord en je wilt ervoor zorgen dat het voor de betrokken partners een succes wordt. Heel aanmoedigend is dat uit de eerste monitor de grote voordelen al duidelijk zijn geworden. De hulp kan meer op maat worden ingezet, en ook het op- en afschalen is nu gemakkelijker. Het is daarbij heel helder wat er geleverd wordt en wat het kost, zonder schommelende indicaties. Omdat de zorg goed geclusterd is in de groepen op school, kunnen we ook besparen. We zetten intussen stappen in de samenwerking met onze partners en leren van andere speciale scholen. Daarmee zijn we terug bij de essentie, namelijk dat het kind goede zorg krijgt."

Pien: "De zorg op onze school is dus nu voor alle kinderen toegankelijk, maar we doen daar natuurlijk nog steeds een toets op die we met de jeugdzorgprofessional bespreken. Samen met hen bekijken we wat nodig is en hoe dat bijdraagt aan het doel dat je met het kind hebt. We hebben geen aparte registratiesystemen meer, we registeren nu alleen in het systeem van de school waardoor de informatie veel logischer bij elkaar staat. Daardoor kunnen we sneller schakelen of eerder stoppen als we willen en kunnen we ook veel beter het gedrag van het kind volgen."

Een nieuwe wet

Landelijk is er een wetswijziging op komst, want ook in Den Haag willen ze dat de zorg beter georganiseerd wordt. Maar voor die nieuwe wet er is, zijn we wel 2 of 3 jaar verder. 
De pilot gaat nog anderhalf jaar door, omdat er in 2 schooljaren veel geleerd kan worden en zo nodig bijgesteld. Heikelien: "In de tussentijd delen we veel informatie en tips met andere scholen die dit ook heel graag willen en zich afvragen wat ze al kunnen klaarzetten."

De pilot is onderdeel van de Bovenregionale werkagenda jeugdhulp in het (voortgezet) speciaal onderwijs. Uitgangspunt is om de ontwikkelkansen voor leerlingen te verbeteren en te vereenvoudigen. Scholen voor (voortgezet) speciaal onderwijs zijn veel tijd kwijt aan het organiseren van jeugdhulp in de school.

Het meer werken met groepen helpt tegelijkertijd ook de uitdagingen van deze tijd het hoofd te bieden, denkt buurtteamorganisatie (BTO), die net als andere zorgpartners de gevolgen voelt van krapte op de arbeidsmarkt, minder geld en middelen en complexere vragen van inwoners. Met het project ‘Samen Meer Bereiken’ worden de krachten nu gebundeld om van elkaar te leren en tot een gezamenlijke aanpak voor de stad Utrecht te komen.

Niet alleen staan met je vragen

Bij het buurtteam sociaal komen inwoners met vragen over huisvesting, geldzorgen, eenzaamheid, burenruzie of met problemen op school of in het werk. Individuele begeleiding is altijd mogelijk, maar omdat vaak dezelfde vragen leven bij de inwoners van een wijk, kan groepsgerichte begeleiding meerdere doelen dienen.

Van der Geer: "Zo zijn er in Zuilen mensen met een psychische kwetsbaarheid die bijvoorbeeld lange tijd een burn-out hebben gehad of opgenomen zijn geweest. Zij zitten vaak thuis, hebben behoefte aan meer sociale contacten of aan iets nieuws, maar weten niet goed hoe ze dat moeten aanpakken. In ons team werkt een ervaringsdeskundige die bedacht heeft om met een aantal mensen, die in vergelijkbare situaties zitten, naar verschillende plekken in de wijk te gaan waar wat te doen is voor hen. Op de fiets! Zo gaan we komende week naar Enik, waar je kan meedoen aan de theatergroep of vrijwilliger kan worden. Of waar je gewoon even wat drinkt en andere mensen ontmoet. Veel beter om er samen op af te gaan, dan dat je iemand in z’n eentje verwijst of een website meegeeft. Samen, al fietsend en ergens aan de koffie, leer je mensen kennen die ook zo hun verhaal hebben. Je vindt steun bij elkaar en voelt je niet meer alleen staan met je zorgen of vragen."

De belangrijkste zorgen van een buurt

Werken met een groep is op zich niet nieuw. Zo zijn er de cursussen Stress, ontspannen kun je leren, Vergroot je veerkracht, de Budgetcursus en Stap Vooruit/ Daadkracht, maar ook informatiebijeenkomsten over wonen, energieboxen en dergelijke.

Van der Geer: "We hebben ook veel energie gestoken in het toeleiden van inwoners naar collectieve activiteiten van partners in de wijk. We willen nu een stap verder gaan en de mindset veranderen van individuele ondersteuning naar collectieve ondersteuning vanaf het begin. In dit project onderzoeken we wat uiteindelijk het beste werkt voor de inwoners. Welk aanbod is geschikt en welk niet? En wat heb je als buurtteammedewerker zelf nodig om dit te kunnen?’ Janneke: ‘Dit is beslist een veranderopgave voor onze medewerkers, die er soms van overtuigd waren dat bepaalde vragen niet in een groep behandeld konden worden. Of die zichzelf niet direct voor een groep zagen staan."

Beren op de weg

Het allereerste dat de 2 ontwikkelaars, die de teams in sessies begeleidden, was onderzoeken welke beren ze op de weg zagen. Van der Geer: "Dat waren bijvoorbeeld gedachten als ‘mijn klant kan dit niet’, ‘de problemen zijn veel te groot’, ‘mijn werk gaat helemaal veranderen’ of ‘ik ben maatschappelijk werker die mensen individueel helpt en niet in een groep.’ In de werksessies die daarna volgden, brachten zij de meest voorkomende problemen van de wijk in beeld en de vragen van de inwoners die daarbij horen. Vervolgens onderzochten zij hoe je van de individuele vragen een groepsgericht aanbod kan ontwikkelen. Dat maakte een verrassende energie los, want in de 5 minuten pitches die iedereen hield, kwamen heel veel mooie initiatieven voorbij."

"Nu breekt de fase aan waarin de ideeën worden omgezet in een concreet groepsgericht aanbod, waarmee we ook gaan starten. Eind mei hebben alle groepen gedraaid en kunnen we evalueren wat daarmee is bereikt. Het project duurt tot eind juni van dit jaar."

Niet 1 maar 3 stappen vooruit

Daarover heeft Bianca van der Geer een aardig voorbeeld: “Aan de cursus Stap Vooruit had een vrouw meegedaan die geen werk meer had, en thuis op de bank aan het versomberen was. Zij miste betekenis in haar leven en voelde zich steeds vaker eenzaam. In deze cursus kreeg zij een maatje dat bij haar in de buurt woont. Iedere week belde dit maatje haar op als ze samen weer vrijwilligerswerk gingen doen. Deze vrouw zat niet langer meer alleen thuis, was weer onder de mensen en deed fijn werk. Zij was heel enthousiast en vertelde dat zij wel 3 stappen vooruit was gegaan.”

Smink: "Met de 3 teams bundelen we nu de krachten en leren we van elkaar om zo te komen tot een gezamenlijke aanpak voor de hele stad Utrecht. Gaandeweg gaan we ervaren wat goed werkt en wat niet werkt en wat de werkzame elementen zijn. Best practices gaan we in alle clusters gebruiken. Zo kunnen we succesvolle vormen van collectieve ondersteuning beschikbaar maken in de andere teams en clusters en de beste samenwerkingsvormen kiezen met partners."

Van der Geer: "Waar we over 5 jaar staan? Wie weet komen inwoners van de stad dan niet meer zo vaak bij ons langs, omdat ze elkaar vaker opzoeken."

Nu kiezen voor de toekomst

Ook Utrecht wordt geconfronteerd met een snelgroeiende vraag naar zorg en ondersteuning,  met name vanuit Jeugzorg en de Wmo, en de stijgende kosten daarvan. Inge: "Om de zorg en ondersteuning beschikbaar te houden voor die inwoners die dit het hardst nodig hebben, moeten we ons doen en denken veranderen en scherpe keuzes durven maken. We zijn al begonnen met stappen daarin te zetten. In een brief aan onze gemeenteraad (december 2023) staan een aantal concrete zaken benoemd voor de korte en lange termijn. Zo gaan we onderzoeken of het mogelijk is om bepaalde problemen niet in de aanvullende zorg, maar in de sociale basis op te vangen. Dan hebben we het dus over bewonersinitiatieven, voorzieningen en netwerken in een buurt of wijk waar mensen makkelijk naartoe kunnen. En over onze partners in de sociale basis."

Focus op grondoorzaken

Hoe organiseer je zorg dichtbij huis? Dat problemen sneller worden gesignaleerd, zodat situaties niet onnodig groot worden? Hoe voorkom je eenzaamheid en armoede? Inge: "We zijn ons er zeer van bewust dat er een samenloop is van bestaanszekerheid en zorg. Als een gezin financiële problemen heeft, kan dat ook leiden tot behoefte aan zorg en ondersteuning. Heel belangrijk dus om zoveel mogelijk de grondoorzaken van zorg weg te nemen, waarbij we ons realiseren dat lang niet alles maakbaar is. Onze partners die een groot deel van de uitvoering van de zorg en ondersteuning voor hun rekening nemen, zien deze problemen dagelijks voorbijkomen. Daarom gaan we meer samen met hen nadenken over hoe we dingen anders kunnen doen. En vooral ook samen kaders bedenken, waardoor professionals makkelijker de goede keuzes kunnen maken, gegeven alle schaarste waarmee we te maken hebben."

Behoefte aan meer kaders

Inge: "We moeten ons nog meer bewust zijn van de drie dimensies van schaarste: dus geld, arbeidskracht en wonen. Waar wij vroeger meer ruimte wilden geven aan de zorgprofessionals, moeten we nu juist naast hen gaan staan. Onze partners hebben aangegeven grote behoefte te hebben aan heldere kaders. Ik geef een voorbeeld: Als inwoners vaker groepsgewijs geholpen kunnen worden in plaats van individueel, levert dat zorgcapaciteit en geld op. Bovendien kan het steun geven om deel uit te maken van een groep met mensen die worstelen met dezelfde vraagstukken. Maar het is ook een hele verandering voor onze inwoners, als ze verwachten dat ze individuele hulp krijgen. Om de professional daarin te ondersteunen, moet de gemeente dus heldere keuzes maken waarnaar de hulpverlener kan verwijzen. We leven in een tijd waarin we elkaar harder dan ooit nodig hebben: de inwoners van onze stad, onze partners en de gemeente."

Meer informatie

In de Voorjaarsnota 2023 werd duidelijk dat we in onzekere financiële en maatschappelijke tijden leven. De vraag naar zorg en ondersteuning stijgt snel, er is sprake van een tekort aan zorgcapaciteit en het blijft onzeker wat het Rijk betaalt aan gemeenten voor de taken die we moeten doen. Via deze nieuwsbrief houden we u op de hoogte van deze ontwikkelingen. Mocht u vragen hebben, neemt u dan contact op met uw contactpersoon bij de gemeente.